Tin tức
Tranh sơn mài là gì? Tìm hiểu tranh sơn mài tại Việt Nam
Th5
Tranh sơn mài, một biểu tượng văn hóa của nghệ thuật truyền thống Việt Nam, đã từ lâu làm say đắm lòng người bằng vẻ đẹp tinh tế và sức hút độc đáo của nó. Từ những bức tranh sáng tạo tới các tác phẩm mang đậm dấu ấn văn hóa, tranh sơn mài không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn là một phần của di sản văn hóa quý giá của dân tộc.
Tranh sơn mài là gì?
Tranh sơn mài là một loại hình nghệ thuật truyền thống phổ biến ở nhiều quốc gia châu Á như Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản, và Hàn Quốc. Đặc điểm nổi bật của tranh sơn mài là việc sử dụng sơn mài tự nhiên, một loại hỗn hợp được làm từ nhựa cây sơn vàng (cây lacquer), để tạo nên các hình vẽ và họa tiết.
Các nghệ nhân thường áp dụng các kỹ thuật đặc biệt cùng với việc sử dụng các nguyên liệu như mủ của cây sơn, các loại son, vàng thếp, bạc thiếp, vỏ trai… để vẽ trên nền vóc màu đen, mài mòn để tạo bề mặt phẳng, họa tiết, và sau đó phủ thêm lớp sơn mài bảo vệ và tạo độ bóng cho tranh. Thuật ngữ “sơn son thếp vàng” tại Việt Nam cũng xuất phát từ những nguyên liệu này.
Các chủ đề của tranh sơn mài thường rất đa dạng, từ phong cảnh tự nhiên, hoa lá, đến các chân dung, hình thức trừu tượng và tôn giáo. Điều này làm cho tranh sơn mài trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa nghệ thuật Á Đông và là một biểu tượng của sự tinh tế và sự đẹp mắt.
Các nguyên liệu sử dụng trong vẽ tranh sơn mài
Hai loại nguyên liệu chính để hoàn thiện một tác phẩm tranh sơn mài là sơn và màu. Về sơn, sơn được chiết xuất từ nhựa cây sơn có độ bám dính cao và khả năng chống chịu nước mưa, nước mặn và độ ẩm cao. Dưới đây là liệt kê về nguyên liệu chính và một số nguyên liệu khác phổ biến được sử dụng để vẽ tranh sơn mài:
- Sơn: được chiết xuất từ cây sơn hoặc từ dầu trẩu, dầu trám, nhựa thông và nhựa dó.
- Màu: sử dụng màu cơ bản như cánh gián đen và đỏ, được chế từ khoáng chất vô cơ như son, giữ được màu sắc qua thời gian.
- Sản phẩm từ bạc như bạc thếp, bạc dán, bạc xay, bạc dầm.
- Sản phẩm từ vàng như vàng thếp.
- Các vật liệu khác như vỏ trứng, vỏ trai, vỏ ốc, bột điệp…
Với sự phát triển đáng kể của tranh sơn mài ngày nay, các kỹ thuật và nguyên liệu được sử dụng trong việc sáng tác tranh cũng ngày càng tiến bộ và thay đổi. Hiện nay, việc sử dụng sơn Nhật đang trở nên phổ biến do loại sơn này có ít tác động phụ đối với người sử dụng hơn và tranh cũng ít phụ thuộc vào điều kiện thời tiết so với sơn ta. Mặc dù vậy, chất liệu sơn ta vẫn được ưa chuộng vì khả năng tạo ra độ sâu cho bức tranh.
Lịch sử ra đời tranh sơn mài tại Việt Nam
Nghệ thuật sơn mài Việt Nam có lịch sử lâu đời, xuất hiện từ thời tiền sử. Vết tích sớm nhất được tìm thấy là những đồ vật được phủ sơn then (sơn ta) từ di chỉ khảo cổ học Cù Vân (Phú Thọ) thuộc văn hóa Đông Sơn (thế kỷ 8-7 TCN). Trong quá trình phát triển, nghệ sĩ và nghệ nhân Việt đã làm chủ kỹ thuật sơn mài để trang trí và bảo quản tốt. Phong cách của tranh sơn mài độc đáo và khác biệt so với các loại tranh khác như lụa, sơn dầu, hay màu nước.
Trần Thượng Công, đời vua Lê Nhân Tông, được coi là bậc thầy đầu tiên của nghệ thuật sơn mài ở Việt Nam. Các học trò của ông đã phát triển nghề này khắp nơi, và một số thợ giỏi được triều đình mời vào cung điện để trang trí nội thất. Hiện nay, Huế được xem là nơi lưu giữ nhiều tác phẩm sơn mài và vết tích của nghệ thuật này.
Tuy nhiên, tranh sơn mài trở nên phổ biến và chuyên nghiệp nhờ khóa học nghệ thuật sơn mài được Joseph Inguimberty, một giáo viên tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, dạy vào năm 1927. Ông bắt đầu đưa nghệ thuật sơn mài vào chương trình giảng dạy mỹ thuật từ năm 1937. Mặc dù khóa học theo chương trình tương tự như các trường mỹ thuật ở châu Âu, nhưng những nghệ sĩ Việt đã thành công trong việc kết hợp hồn cốt Việt và phong cách cá nhân vào các tác phẩm nghệ thuật.
Những họa sĩ tài danh của Việt Nam đã đóng góp không ngừng vào sự phát triển của nghệ thuật sơn mài. Các tác phẩm hiện đại của Việt Nam như Ngựa Gióng của Nguyễn Tư Nghiêm, Bình phong như Dọc Mùng của Nguyễn Gia Trí, Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ của Nguyễn Sáng, và nhiều tác phẩm khác đã đặt dấu ấn của sơn mài Việt Nam trong nghệ thuật thế kỷ XX.
Các họa sĩ tranh sơn mài nổi tiếng Việt Nam
Nguyễn Gia Trí (1906 – 1993)
Trong những năm 1938 đến 1944, Nguyễn Gia Trí đã trở thành một trong những họa sĩ hàng đầu trong lĩnh vực tranh sơn mài tại Việt Nam, khi nghệ thuật này đạt đến đỉnh cao phát triển. Tác phẩm của ông được tạo ra một cách tỉ mỉ và mang vẻ đẹp kỳ diệu. Thông qua việc áp dụng các lớp màu và kỹ thuật sơn mài, Nguyễn Gia Trí đã thử nghiệm những sáng tạo mới như việc sử dụng màu vàng để tạo ra vẻ ngoài như nhung, và đã kết hợp nhiều chất liệu khác nhau như vỏ trứng và đá quý.
Hoàng Tích Chù (1912 – 2003)
Hoàng Tích Chu, sinh ra ở Hà Bắc, là một họa sĩ chuyên vẽ tranh sơn mài. Ông đã tốt nghiệp từ trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam. Mặc dù ông cũng sử dụng nhiều nguyên liệu vẽ tranh khác nhau như đồ họa, dầu, nhưng ông nổi tiếng chủ yếu với nghệ thuật sơn mài. Các tác phẩm của ông đã được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật Phương Đông ở Moscow, cùng các bộ sưu tập tư nhân khác.
Huỳnh Văn Gấm (1922 – 1987)
Huỳnh Văn Gấm sinh ra ở huyện Châu Thành, tỉnh Long An. Ông tốt nghiệp từ trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương vào năm 1945. Năm 1944, ông đã đoạt giải Salon Unique khi đang theo học tại trường. Đến năm 2000, ông được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học và Nghệ thuật. Tác phẩm nghệ thuật cách mạng của ông đã có ảnh hưởng lớn đến nền mỹ thuật Việt Nam trong thời kỳ đó. Huỳnh Văn Gấm cũng là Tổng Biên tập đầu tiên của Tạp chí Văn nghệ tại Việt Nam.
Nguyễn Tư Nghiêm (1922 – 2016)
Nguyễn Tư Nghiêm là một trong “Tứ trụ” của thế hệ thứ hai trong lịch sử mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Chất liệu chủ yếu mà Nguyễn Tú Nghiêm sử dụng trong tranh là sơn mài truyền thống, sau đó là bột màu và bột giấy. Trong các tác phẩm của ông, chủ đề phổ biến thường là các biểu diễn múa cổ, như Thanh Gióng, Kiều, và các cung hoàng đạo. Ông ưa chuộng sử dụng màu sắc của dân gian Việt Nam. Nguyễn Tú Nghiêm đã sáng tạo nhiều bức tranh về Thánh Gióng, trong đó hình ảnh mạnh mẽ của ông Gióng, một chiếc ngựa, được thể hiện với sự đa dạng về chất liệu và tư thế.
Nguyễn Sáng (1923-1988)
Nguyễn Sáng đã đưa ra những cải tiến đáng kể trong lĩnh vực tranh sơn mài, cũng như trong nghệ thuật sơn dầu. Ông đã mở rộng bảng màu của sơn mài bằng việc thêm vào các gam màu như vàng, xanh lá cây và diệp lục, tạo ra một sự đa dạng vô tận trong biểu hiện nghệ thuật.
Các tác phẩm nổi tiếng nhất của Nguyễn Sáng chủ yếu là tranh sơn mài, đóng góp quan trọng nhất của ông đối với nghệ thuật, cả về chất liệu và danh tiếng. Mặc dù ông đã thành công trong việc khai thác phong cách hội họa châu Âu hiện đại, nhưng Nguyễn Sáng vẫn không bao giờ từ bỏ nghệ thuật dân gian truyền thống.
Trên đây là bài viết tổng hợp thông tin về tranh sơn mài và lịch sử tranh sơn mài tại Việt Nam mà chúng tôi muốn chia sẻ với bạn. Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn sẽ nhận được những thông tin hữu ích về nghệ thuật tranh sơn mài và về di sản nghệ thuật của Việt Nam.
Xem thêm:
- Sự khác biệt giữa tranh sơn dầu và tranh sơn mài
- Tranh sơn dầu là gì? Các bức tranh sơn dầu nổi tiếng thế giới
- Lý do tranh in Canvas đang trở thành xu hướng trang trí nội thất hiện đại
